جناح (مفردات‌نهج‌البلاغه)جَنَاح (به فتح جیم) یا جَنح یکی از مفردات نهج البلاغه به معنای بال پرنده، دو طرف شی‌ء و دو جناح آن (دو طرف) که حضرت علی (علیه‌السلام) در مورد جنگ صفین، نامه‌ای به محمد بن ابی‌بکر، برادرش جعفر طیّار و ... از این واژه استفاده نموده است. ۱ - مفهومشناسیجَنَاح (به فتح جیم) یا جَنح به معنای به معنای بال پرنده، دو طرف شی‌ء و دو جناح آن (دو طرف)، آمده است. فعل «جَنَحَ» به معنی میل کردن است؛ به‌همین دلیل گناهی که انسان را از حق به باطل مایل می‌کند، «جناح» می‌گویند. ۲ - کاربردهاامام (صلوات‌الله‌علیه) در بیان‌های گوناگونی از این واژه بهره برده است که برخی از انان عبارتند از: ۲.۱ - جنگ صفینامام (علیه‌السلام) در خصوص جنگ صفین به شهرها نوشته است: اختلاف فقط در خون عثمان بود گفتیم: بیایید آن‌چه را که امروز تدارک نمی‌شود، با آرامش مداوا کنیم امّا؛ ... «فابوا حتی جنحت الحرب و رکدت و قدت نیرانها...؛ ولی آن‌ها امتناع کردند تا جنگ به طرف وقوع متمایل شد و استقرار یافت و آتشش شعله‌ور گردید.» ۲.۲ - برخورد با دنیاامام (صلوات‌الله‌علیه) همچنین درباره دنیا فرموده است: «لَا یَنَالُ امْرُؤٌ ... وَ لَا یُمْسِی مِنْهَا فِی جَنَاحِ اَمْنٍ اِلَّا اَصْبَحَ عَلَی قَوَادِمِ خَوْفٍ؛ کسی از فراوانی نعمت‌های دنیا کام نگرفت جز آن که مشکلات و سختی‌ها دامنگیر او شد، شبی را در آغوش امن دنیا به سر نبرده جز آن که صبحگاهان بال‌های ترس و وحشت بر سر او کوبید.» واژه «جناح» به معنی طرف است. ۲.۳ - نامه به محمد بن ابیبکرایشان همچنین در نامه‌ای به محمد بن ابی‌بکر می‌نویسد: «فاخفض لهم جناحک و الن لهم جانبک و ابسط لهم وجهک؛ بال خویش را برای رعیت فرودآور (با آن‌ها مهربان باش) پهلوی خویش برای آن‌ها نرم گردان (در حضور تو بودن برای آن‌ها آسان باشد) و با آن‌ها گشاده‌رو باش.» ۲.۴ - نامه به معاویهامام (علیه‌السلام) درباره برادرش جعفر طیّار، در نامه‌ای خطاب به معاویه می‌نویسد: چون کاری مانند کار دیگران به سر ما آید ما با مکرمت و بزرگواری یاد می‌شویم چنان‌که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) درباره شهادت برادرم جعفر از او با لقب «الطیار ذو الجناحین.» نام بردند. بالکن‌ها و قسمت‌های اضافی که از دیوار خانه بیرون آمده‌اند، در عرب «رواشن» و «اجنحه» نامیده می‌شوند. ۲.۵ - خرابی بصره توسط صاحب زنجآن حضرت (علیه‌السلام) نسبت به خرابی بصره با آمدن صاحب زنج فرموده است: «ویل لسکککم العامرة و الدور المزخرفة التی لها اجنحة کاجنحة النّسور؛ وای برای راه‌های آباد و خانه‌های زرنگارتان که بال‌هایی مانند بال‌های عقاب‌ها دارند.» ۲.۶ - بال داشتن ملائکهدر رابطه با جناح (بال) داشتن ملائکه در خطبه اول، و خطبه ۹۱ این موضوع آمده است، که ملائکه بال‌ها دارند. زیرا امام (صلوات‌الله‌علیه) در این خصوص فرموده است: «و انشاهم علی صور مختلفات و اقدار متفاوتات اولی اجنحة تسبّح جلال عزّته.» و همچنین در همین خصوص در بیانی دیگر فرموده است: «و منهم الثّابتة فی الارضین السفلی اقدامهم ... ناکسة دونه ابصارهم متلفعون تحته باجنحتهم؛ شماری از ایشان پاهایشان بر روی زمین فرودین است ... (از هیبت عظمت خداوندی یارای آن ندارند) که چشم فرا کنند، بلکه، همواره، سر فروهشته دارند و بال‌ها گرد کرده و خود را در آن‌ها پیچیده‌اند.» ۲.۶.۱ - دیدگاه نگارندهظهور اوّلی در آن است که جناح‌های ملائکه ابعاد قدرت و توانایی آن‌هاست چنان‌که در «قاموس قرآن» ذیل واژه «جناح» آمده است. ولی ظهور دوّمی در وجود جناح است مگر آنکه منظور از پیچیده شدن به بال، پیچیده شدن به ابعاد قدرت یعنی توانایی‌های گوناگونی است که خدا به آن‌ها داده است. ۳ - تعداد کاربرداین واژه ۲۶ بار در «نهج البلاغه» آمده است. ۴ - پانویس۵ - منبعقرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «جناح یا جنح»، ص۲۳۲-۲۳۱. |